Simsa lam hte mungkan ting maren mara galu kaba wa ai (globalization) lam

Hpu nau ni anhte a mungkan mungdan ni hta sut masa jawm galaw ai marang e, mungkan gaw shada da matut mahkai ai lam grau nga wa ai.  Katsi majan htum  mat ai hpang, mungkan shara shagu hta htaw wa htaw sa grau kaja wa ai. Grau nna digital hti hkum ladat rawt jat ai lam (digital revolution) gaw hpaga yumga bungli ni hpe aten kadun laman e matut mahkai ya lu ai,   arung arai ni hpe mungkan ting de shabra dat lu ai masa shabyin ai. Fund gumhpraw mung myihprap zawn lamu ga shara shagu na du shang wa ai. Htuk shapraw ai rai ni hpe mung grau myat na shara de lu tawn ai. Gatlawk ningnan ni mung dingyang paw pru wa ai. Dai hpe mungkan ting maren mara galu kaba wa ai sut masa (Globalization) ngu ai re.         

                        Sut masa mungkan ting chyam bra wa ai gaw akyu pru ai lam rai nga ai, raitim, asum hkam ra ai lam ni nga ai. Akyang lailen lam hte hpaji lam hku nna ndai mabyin hpe hkum tsup hkra garai n lu hparan shi ai. Lam mi hku yu ga nga jang, mungkan ting maren mara galu kaba ai (globalization) gaw arung arai hte htunghking masa ni hpe grau kaja hkra galaw ya ai lam re. Kaga maga hku bai rai jang, nam kahtawng hkan na masha wunawng wuwa ni chyawm gaw bu htawt mat wa ra ai hpe mu lu ai, dai hta buga htunghking lailen ni mung lawm mat wa ai. Mare kaba ni hta masha wan hku nna nga ai majaw hkang n dang ai, nga shara n nga ai, masha tsang madang shai ai lam ni mung lawm mat ai, matsan mayan re ni hpe dip sha ai mung yawm na malai jat wa ai.

            Mungkan ting maren mara galu kaba ai (globalization) prat hta e masha amyu baw sang ni hte prat tsang kahkyin gumdin lam hpe n-gun dat hkrang shapraw ra ai.  Sut masa hta asuya a magam bungli ni nga ai. Asuya hte mungkan mungdan hpung ni rai nga ai (USA, EU) ni hta sut masa bungli hte seng ai hkrang hpe masat da ra ai. Dai lam hku nna, asuya a garum ningtum tara hpe hkan ai ni shanhte hkum shanhte garum la na hpe garum ya lu ai. Sut masa hpung ni shanhte hkrai shanhte lu galaw ai hpe asuya kaw na n mai shang galaw kau ya ai. Lama wa garum ai rai jang mung, asuya gaw garum ningtum ai tara hpe hkan ra ai, bungli n lu ai ni hpe n mai malap kau ai, bungli hkring nna binsin lu ai ni hpe, laklai ai hku yu lakawn ra ai. Ahkyak dik gaw n-gun kya htum ni hpe makawp maga ra ai. Asuya kaw nna shang galaw ai rai jang atsawm sha myit yu ra ai: aming jahkrat, ai lam nau n mai ja ai, shing n rai, majoi mi kam ai hku dat da ya ai lam n mai galaw ai.  Asuya a bungli madung gaw tara hkrang jahkrat na hte ahkun hkanse hta na;  bai nna, madu hkum madu kan n lu bau ai ni a matu nga mu nga mai masa galaw ya ra ai lit ni nga ai.

Mungkan ting maren mara rawt galu kaba wan a matu, shakut shaja ai wuhpung wuhpawng ni mung nga nga ai. Dai ni gaw  amyat n tam ai sha, masha ni shanhte hkrai bungli  matut galaw  mat wa lu na matu yaw shada nna garum ya ai ni rai nga ai: ga shadawn, ginsup hpung, buga hpung, makau grup-yin makawp maga hpung, makam masham hpung zawn re ai ni rai nga ai. Ndai magam bungli ni gaw shawa hta npawt  de da ai re. Dai ni gaw kahkyin gumdin ai hpe shabyin ya nna shawa a matu mai kaja ai lam shabyin ya ai, grai ahkyak ai lam ni re. Dai ni hpe n gun jaw makawp maga na matu asuya kaw na tara masat da ya ai, ahkun hkanse tara masat da ya ai hku nna makawp maga da ya ra ai.

            Dai rai yang sut bungli ngu ai gaw hpa rai ta?  Sut bungli ngu ai gaw, arung arai htuk shapraw ai bungli langai mi rai nna dai hta arung arai ni, lamu ga ginra ni, gumhpraw arang ni, hte masha wuhpung wuhpawng ni lawm nga ai. Sut bungli gaw masha ni hpe teng sha kaja ai lam galaw ya ai, daw jau ai lam mung galaw ya ai. Sut bungli langai galaw na matu gwi ra ai, ningnan gyin shalat chye ai lit kaba la ra ai.  Kaja ai sut bungli galaw ai shaloi “Atsawm sha galaw ai rai jang, sut bungli gaw amu galaw ai masha ni a sari sadang hpe sharawt ya ai, lailen kaja hpe shabyin ya ai, g.s. myit hkrum myit ra ai lam, tatut hpaji jat ai lam, tara rapra ai lam, tara hkan shatup ai lam, hte kaga lam ni law law shabyin ya lu nga ai. Dinghku gaw shawa a shawng na jawng re, sut bungli mung kaga shawa magam dap ni zawn masha ni hpe lailen kaja sharin ya ai shara re” nga nna, Wa sarabyin rung  Hpaga yamga hpung kaw nna shana ya nga ai.  (Pontifical Council for Justice and Peace, “The Vocation of the Business Leader”, 3).

 Lam mi hku tsun ga nga jang sut masa magam gaw shinggyim masha ni hpaji sharin la ai shara re ngu nna pyi tsun lu ai. Hpa majaw nga jang,  Bungli galaw masha hte bungli madu law law gaw lit nga ai hta jan nna bungli galaw ma ai. Dai hpe bungli a lit magam hku nna mung, bungli hpe tsaw ra ai hku nna mung, daw jau magam hku nna mung, shanhte hpe masha ni kam ai majaw mung, galaw ma ai. Bungli madu ni gaw galoi mung amyat lu na matu chyu sha galaw ai n re: shawang tsaw ra myit hte galaw ma ai, hpa majaw nga jang, arang bang ai ngu ai gaw, ya jang jai mayu ai hpe n jai ai sha, bungli nnan jat na matu ra ai hta, jai lang ai rai nga ai. Bai nna, masha ni law malawng  galaw ai amyat n tam ai wuhpung wuhpawng hkan mung, shawa yaw shada ai lam ni hpe sut bungli ladat hte galaw ma ai. Apnawng ai bungli mung, tsaw ra matsan dum ai bungli hpan langai mi re.

 Sut bungli awng dang ai ngu ai gaw,  shawng nnan amyat lu la ai shaloi re, raitim, dai chyu sha n rai nga ai. Kaga masha ni hte shawa a matu kaja ai lam hpe galaw  ya jang sut bungli gaw awng dang ai kaja ai ngu tsun lu nga ai. Asuya gaw tara hkrang hpe shachyaw da ai. Amyat kaw na alu jaw ai hte n law ai; ahkyak ai gaw sut bungli kata hta e, sut bungli a byinyan ni hpe mai kaja ai hku yaw shada nna, shawa hte makau grup-yin hpe akyu jaw ai, tara ai hku magam bungli galaw ai, lai kyang myit masa kaja ai hku galaw ai rai jang , sut bungli gaw awng dang nga ai ngu tsun lu ai. 

Hpu nau ni Sut masa magma bungle the seng ai matsun maroi ga ni hpe madat la yu ga.

Sut masa magam hta amyat lu yu ai wa gaw, hkrat sum ai hpe mung chye hkap la ra ai. Gumhpraw arang bang da ai gaw gade ahkyak ai hpe chye madat ai wa gaw, grau sadi sahka let bungli galaw chye nga ai, nga nna German sut masa ninghkring wa Walter Eucken ngu ai wa tsun da nga ai.

Mungdan asuya hte, sut masa galaw ai ni, lahkawng maga gaw, shada da akyu jaw hkat ai chyeju ngu ai hpe atsawm chye madat ra ai. nga nna, Wa arabyin Benedict 16 tsun shana lai wa sai.

Nang hka hpang gara ai shaloi she hkahtung htu ai rai yang, nang hpang hkrat mat sai. (ga shagawp) lachyum gaw sut masa magama hta amyat garai n lu ai sha tau nau nna arang shaw machyi hkam ra ai ngu mayu ai re.

            Hpunau ni  shawa hte makau grup-yin hpe akyu jaw ai, tara ai hku magam bungli galaw ai, lai kyang myit masa kaja ai hku galaw let, simsa ai lam gaw gap sa wa ga ngu shana dat ga ai law.

By;Mama Kaba Sylvia Lahpai Seng Tawng