Simsa Lam Hte Mung Masa Ahkaw Ahkang Lam

 Dai ni na lamang hta (Political Power and Morality)  Mung masa Ahkaw ahkang  hte simsa ai Lailen lam ngu ai lamang hpe jawm madat la yu ga.Simsa lam hpe jawm gaw gap ai shaloi,  mung masa a ahkaw ahkang hpe jaw ai hku jai lang ai hte, tinang a myit masin lailen  hpe dinghpring ai hku nga sa ai lam gaw grai ahkyak nga ai.

Mung masa  ninghkring wa Aristotle tsun ai gaw, “Mare buga ngu ai gaw shi hkrai shi byin wa ai,  masha gaw mung masa a masha shi hkrai shi byin wa ai.” nga nna tsun da ai.      Aristotle,  Politics, bk.1, chap.2

              Dai rai yang mung masa hpung ni ngu ai gaw kadai rai kun? Mung masa hpung ni ngu ai gaw tingkyeng lam ni hpe n hkan ai sha, shawa hte seng ai lam ni hpe  hpareng ya ai ni hpe ngu ai re. Moi shawng de gaw shawa hte seng ai lam ni hpe tinang madu ai lam langai hku sawn la ma ai majaw arawng lu ai bungli re ngu hkap la ma ai. Aristotle a ningmu hku nga jang, masha gaw “mung masa a dusat” re nga ai hte maren,  shawa a prat hpe lit la lajang ya ai masha gaw jet ai masha rai nna, shi gaw mungdan masha hku nga sa wa ai re nga nna tsun ai.

                        Hkristan ni a tara hta masha gaw kade daram “mung masa”myit rawng ra a ta nga jang,   Hkristan tara hta gaw, shinggyim masha a manu dan ai hpe sha madung da ai, Shi gaw shawa hte mung masa lam hta kade awng dang ai ngu ai hpe n yu ai. N kung n kang re ni,  asak kaba sai ni mung Karai Kasang a hkrang sumla hte shabung nna hpan da hkrum sai majaw shanhte  hta sari sadang nga ai, dai hpe manu shadan ai. Dai majaw Hkristan tara hku nga jang,  mung masa gaw, shinggyim masha a sari sadang hpe madung da nga ai.   Shinggyim masha langai gaw tingkyeng  masha langai mung re, shawa  hte seng ai masha mung rai nga ai. Shi hta matut mahkai ai lam masum nga ai:

1) shi hkum hte shi matut mahkai ai. lachyum gaw, shi baw-nu hta myit ai, salum hta hkam sha ai, hkum hkrang lagaw lata ni the hkrang shapraw ai.

2)  Shinggyim masha manaw manang makau grupyin ni hte matut mahkai ai.

3) Karai Kasang hte matut mahkai ai lam ni re. Dai majaw shinggyim masha gaw mung masa a shadawn jitna mung rai nga ai re.

                          Dai rai yang mung masa gaw kade daram ahkyak nga a ta? Hkristan ni a matu rai jang, “mungdan” gaw masha, Shawa hpawng (civil society) a hpang e nga ai ngu nna hkap la ai. Shawng nnan masha langai gaw shi hkum hte shi matut mahkai ra ai. Bai Karai Kasang hte matut mahkai ai shaloi  shi hta sari sadang nga ai hpe mu chye ra ai.  Dai hpang shi a shinggyim masha manang ni hte makau graup yin hte matut mahkai ai. Dai shaloi shinggyim masha langai mi hku nna hkum tsup wa sai. Ndai byinyan ni gaw shada da matut mahkai nga ai. Gara hku raitim, masha gaw shi a hkum, shi a myit de shawng sa ra ai, dai hpang shawa de du sa ra ai, dai hpang mungdan a mung masa hpawng de sa ra ai.   

Mungdan Asuya gaw, Masha hpe kade daram ahkyak da ai nga tim, asuya n nga jang n mai na re. Dai hta garum ningtum ai lam nga ai.  Shawa hpawng hta hkan shatup ra ai tara nga na matu asuya gaw, n nga n mai re. Masha shagu a myit ra ai hte shawa a myit ra ai ni langai sha rai lu yang kade sha kaja mat na. Raitim, masha ni a myit ra ai gaw grai law nga ai hte shada da gang dun hkat nga ma ai. Dai majaw, grai kaba ai manghkang ni, majan gasat ai lam ni, shingjawng hkat ai lam ni byin wa nga ai. N-gun ja ai ni gaw n-gun kya ai ni hpe kabye na lam tam shakut wa ai. Dai zawn re masa hta, asuya kaw nna rap shara ya na lit kaba nga ai. Asuya n hparan ya yang, kadai hparan ya na rai ta?. Asuya a matu ahkyak dik htum lakung lakap gaw tara re.

            Masha ni a ladu lai shanglawt ai hpe hkang na matu, masha yawng kaja na matu asuya gaw tara hkrang hpe gaw gap da nga ai.  Gara hku raitim, shinggyim masha ni ndut ndang rawt jat na matu asuya gaw shim ai shingwang rai nga ai. Mung masa hte seng nna matsun maroi ga ni hpe madat la yu ga.

             “Mung masa ngu ai gaw grai ja la ai hpunpyen hpe grai n-gun shadat nna, grai lanyan ai hku baw la ai hte bung ai. Mung masa hta myit galu da ra ai, shawng lam hte seng ai myit  shingran nga ra ai”.  nga nna German myu sha, mung masa ninghkring Max Weber tsun lai wa sai.  (1864-1920), German sociologist and national economist

              Mama kaba Mother Theresa tsun lai wa ai hta, Ru sai hku nga jang, ngai gaw Albania myu sha  re. Mungdan masha hku nga jang, India (gala) mungdan masha re. Makam masham hku nga jang, ngai gaw Kahtawlik Hkristan hpung mama re. Galaw ai magam bungli hku nga jang, mungkan ting hte seng ai matsan chyahkrai, machyi makaw re ni hpe yu ai re. Nye masin salum gaw  Madu Yesu a Salum hte tsepkawp seng nga li ai, nga nna  tsun lai wa sai.

St. Teresa of Calcutta  (1910-1997)

Mung masa lam hta ahkyak kaba rai nga ai gumhpraw hte seng nna tsun da ai hta, “Gumhpraw  hte seng nna shang jahpan, jai  jahpan hpe rap shara ra ai. Shawa a hka hpe shayawm kau ra ai. Du daju ni a rai dum ai myit hpe hkang ya ra ai. Maigan de garum ai hpe shayawm kau ra ai, dai n rai jang Roma masha ni kaw gumhpraw n nga mat na re. nga nna (1900-1985), Taylor Caldwel ngu ai myit mang hpaji sara wa tsun lai wa sai. Ya shana lai wa ai lam ni gaw, Simsa lam gaw gap ai hta, mungmasa ahkaw ahkang mung grai ahkyak ai ngu ai lam rai nga ai law.

By: Mama Kaba Sylvia Lahpai Seng Tawng