Simsa ai lam lu na matu Sut hpaga bungli hpe tara ai hku galaw ra ai lam

Hpunau ni anhte mungdan hte mungkan ting hta, simsa lam n nga, majan gasat nga ai hpe maram dat yu ai shaloi, sut hpaga galaw ai shaloi dip sha, mawp sha, amyat ladu lai hkra tam ai, tara rapra ai lam n nga ai majaw majan gasat wa ai, simsa lam n nga mat ai hpe mu chye ga ai. Sut masa bungli galaw ai shaloi, bungli rau galaw ai masha ni hpe, shanhte lu ang ai kumhtaw hkrak tup jaw ai gaw, tara ai hku galaw ai lam rai nga ai. Simsa lam hpe gaw gap ai rai nga ai. Lahkawng maga myit hkrum ga shaka da ai hpe,tup hkrak hkan shatup ai, myit hkrum lam hpe hkungga ai, aten hte hkrak, arai ni hpe du hkra sa ya ai, ra ai gumhpraw hpe mung jahkrum da ai hte maren jaw ai lam ni gaw tara ai hku sut magam galaw ai lam madung rai nga ai. Tara rapra na matu, ga shaka galaw ai shaloi dut dang ai lam n mai nga ai, maw sha na hpe hkrit ra ai zawn re ni, shadut shagyeng ai lam zawn re ni n mai nga ai. Rau Jahkrum da ai manang wa a ntsa e n-gun grau rawng ai wa shi ra ai hku shagwi ai gaw n tara ai hku galaw ai lam re.   

          Dut ya ai wa hte mari ai wa a lapran jahkrup jahkrum da ai manu nga nga ai. Raitim,  lam amyu myu a majaw  jahkrup da ai lam hpe lale kau ai ten ni nga chye ai: maw sha ai, chye ra ai shiga hpe n chye shangun ai, dut ai wa, shing n rai, mari ai wa langai sha ka-up madu la kau ai, n myit mada ai masa langai ngai hpe, hkrum hkra wa ai zawn re lam ni nga wa chye ai. Amyat kaba hte gumhpraw hkoi shap sha ai (hkoi ai gumhpraw ntsa amyat ladu lai sharawt ai) gaw tara rapra ai hte tsaw ra ai hte nhtan shai nga ai.

         Sut hpaga magam galaw ai shaloi, kaja ai lam galaw nga ai zwn rai tim, “ mara” galaw ai lam nga chye ai. Sut mungkan hta masu magaw, lagu lagut, hkalem hkalau, mawp lu mawp sha, myit magaw ai lam ni gaw lani hte lani grau law jat wa nga ai. Dai gaw yawn hpa kaba rai nga ai. Ga.sh. Myanmar mung e yu dat ga. Mung masa npyaw mat wa ai, Covid ana sawng mat wa ai ten ni hta, arung arai manu ni htam masum mali rawt mat wa ai. Shawoi sen 2 jaw ra ai oxygen ndum ni, sen 10 jan rawt mat wa ai. U di langai mi lap 100.ks Kaw nna 500. Ks de du mat wa ai, dai gaw arung arai dut ai ni ladu lai mawp sha ai nan rai sai.

          Ndai zawn mawp sha, hkalem sha ai rai jang, bungli a arang kaba rai nga ai shada kam hpa ai myit hpe jahten kau sai rai nga ai. Kam ai lam n nga jang, bungli n byin lu ai: ga sadi jaw sai, shing n rai, ga shaka sen htu sai rai jang, de a ntsa kam ra ai sadi dung ra ai. Kam hpa ai hpe hkan shatup ai hku nna, lailen kaja ai hku nna kam ai myit hpe bai lu la ai. Sut mungkan hta sadi ra ai gaw: lawhpa ai, kyang lailen n kaja ai, n tara ai yawng hpe sadi ra ai, ga shadawn lagu ai, maw sha ai, amyat ladu lai la ai, dip lu dip sha ai zawn re ai lam ni yawng hpe sadi ra ai, dai gaw sut hpaga galaw ai ni a myit chyinghka kaw ala nga ai mara ni rai nga ai. Tinang nshut jang mara gaw shi chyu n byin wa ai. Tinang hkum nan myit chyinghka hpaw ya nna tatut tawt lai jang sut hpaga a mara ni gaw ga-up kau chyalu rai nga ai.

Gumhpraw gat lawk galaw ai shaloi mung, yawng a matu kaja ai lam shabyin ya ai rai jang, gumhpraw gat lawk hte seng ai gumhpraw dum ni gaw mung shawa hpe ahkyak ai daw jau lam galaw ya lu nga ai re: Gumhpraw dum gaw, sut jat bungli hte sut hpaga bungli ni hta, ra ai gumhpraw arang hpe shaw ya ai. Hka kap ai wa gaw gumhpraw chyai hkra galaw shakut nna amyat lu wa ai gumhpraw hte hka wa la nna, bungli bai galaw jat let dai gumhpraw hpe bai jaw lu nga ai.

          Sut hpaga bungli galaw ai shaloi Sut masa rawt jat wa ai hta nna, Bawngring rawt jat wa na gaw grau ahkyak nga ai. Grau dam lada nna, grau hkum tsup nga ai.  Hpa majaw nga jang, Shinggyim masha ni gaw, nga mu nga mai ai hte shim lum lam lu ai sha n ga, grau hkum tsup rawt jat ai prat hpe ra sharawng nga ma ai: ga.sh kun dinghku lam, makam masham lam, hpaji lam, hkam kaja lam ni hta rawt jat na mung ra sharawng nga ai. Lu su ai mungdan ni gaw mungkan ting sut su nga mai na hpe shingran mu ma ai. Dai ni na ten hta, gara mungdan mung manghkang ni hpe shanhte  hkrai sha n lu hparan nga sai. Mungkan sut masing a bungli langai mi gaw “shinggyim masha a matu hkum tsup ai lam jawm galaw ai gaw bawngring rawt jat ai lam re”, ngu kam ma ai.  bawngring rawt jat ai hta shinggyim masha marai shagu lawm nga ai ngu mayu ai re. Law malawng kyang lailen myit masa kaja ai ni woi awn ai sut masa lam hta, kaga masha ni a prat hpe grau kaja wa hkra shakut ya nga ma ai. 

           Lailen hten za ai sut hpaga hpung ni gaw, tinang hpe jaw da ai ahkaw ahkang hte arang ni hpe tinang a matu shut ai hku jai lang ai, masha ni a akyu matu mung hpa n galaw ai,  shinggyim masha hpawng hpe kata kaw nna jahten shaza ya ai mawng ana hte bung nga ai. Ahkaw ahkang n lu ai ni gaw shanhte hkam sha ra ai akyu ni, rai nga ai shim lam, hpaji lam, hkam ja lam, bungli hte aya madang rawt ai lam ni hpe n lu la ai. Ningnan e akyu n hkam sha ai ni, ahkaw ahkang loi mi lu wa jang, shanhte hkum nan mung lailen hten za wa nna Lailen hten za ai hkrang ni rai nga ai, mayun kumhpa sha ai, shawa hte seng ai gumhpraw hpe pagawn hpara jai lang ai, ni nawn ai manang ni (crony) hpe akyu jaw ai, arang ni hpe tara n shang jai ai,  pagawn hpara jai lang ai lam ni galaw  nga ma ai. Lailen hten za ai gaw shara shagu chyam bra nna jahten sharun ai lam ni shabyin nga ai. Nawku Hpung pyi “dai dwi sau ai gung, lailen htenza ai kaw na n lawt ai” nga nna (Wa Sarabyin Francis) tsun shana lai wa sai. Lailen hten za ai gaw shawa tara rapra ai hte n htan shai ai; masha ni a, lu ra ai ahkaw ahkang hpe maw sha ai; yawng a matu kaja ai hpe jahten kau ai hte shinggyim masha a sari sadang hpe jahten shaza kau ai. Lailen hten za ai hpe gasat na gaw masha shagu a lit re, grau nna mung dan ningbaw ni hta lit nga ai re. Lailen hten za ai hpe makawp maga na matu shawng nnan galaw ra ai gaw, arang hte ahkaw ahkang ni hpe garan ai shaloi, atsawm sha hkawn hkrang ai lam nga ra ai. Lailen hten za ai shinggyim hpawng hta nga ai Hkristan ni gaw shawa yawng  galai shai wa na matu matsi tai ra ai. nga nna Wa Sarabyin Francis shadum ya sai.

Ya matut nna, Sut lu nga mai ai hte seng nna, tsun shadum ai matsun maroi ga hpe madat la yu ga.

Sut su nga mai hkra shakut shaja ai gaw gaya hpa n rai nga ai. Rai tim, sa hti ai hku si wa mayu ai, ngu ai gaw mara rai nga ai nga nna American myu sha ni  a ga malai nga nga ai.

“Amyat lu ai wa gaw sum ai hpe mung hkam la ra ai. Arang madu da lu ai daram, grau nna sadi dung lit la ra ai.” nga nna German Sut du kaba Walter Eucken tsun shana lai wa sai.

Walter Eucken (1891-1950), German economist

“Lu su ai ni hte matsan ai ni hta shai ai lam nga ai hpe nang chye sai kun?  Matsan ai ni gaw shanhte din na matu, Nype  hkyep din mari la lu na matu, nanghpam lu sha hpe, dut ra ma ai. Lu su ai ni gaw shanhte nanghpam lu sha na matu Kipes hkyepdin hpe dut sha nga ma ai. nga nna Francik myu sha laika ka sara wa FREDERIC ngu ai wa 1965 ning hta tsun shana lai wa sai.

Shinggyim masha ni yawng n kaja ai rai jang, lam shagu hpe kaja ai hku  galaw lu na re ngu n mai myit mada ai. Lam shagu kaja wa na re ngu, ya du hkra ngai rai n myit mada yu n ngai, nga nna  myit mang hpaji ninghkring wa Sanpra ai Thomas More 1535 ning hta tsun shana lai wa sai.

Bawng ring rawt jat ai ngu ai gaw ngwi pyaw simsa ai lam a mying ningnan re. nga nna Wa Sarabyin Pawlu VI,  1978 ning hta tsun shana lai wa sai.

Ma kaji ni hpe bau kaba sharin shaga ai shaloi, shut kaba dik lam langai mi gaw, ma kaji gaw rawt jat galu kaba wa lu ai ngu ai, yaw shada ai myit hpe shamyit  kau ya ai gaw, grau shut ai lam re. nga nna Austria myu sha myit hpaji sara wa, ALFRED ADLER,  1937 ning hta tsun shana lai wa sai.

Hpu nau ni sut masa rawt galu kaba mayu jang, kaja dik ai Arang kaba rai nga ai, tinang a hkum hpe tinang kam ai, shada da sadi dung  kam hpa ai myit hpe n mai jahten kau ya ai. Myit arang n dai gaw grai ahkyak ai rai nna, ndai myit masa gaw simsa ai lam hpe  gaw gap ya ai arang kaba langai mi mung rai nga ai, ngu ai lam ni hpe shana dat lu ga ai law.