Simsa Ai Lam Hte Tara Rapra Ai Lam

Anhte shinggyim masha ni a prat hta tengman dinghpring ai hku nga ai lam gaw simsa lam hpe gaw gap ai lam re. Masha langai hte langai kanawn mazum ai hta dinghpring dingman ai n nga jang shawa masha gaw ayai aya rai wa re. Tsun ai ga hte galaw ai bungli kaga ga rai nna, dingman ai lam n nga ai ngu myit la jang, n kam wa ai, katsi katsang rai wa ai, shinggyim masha a sat lawat mung masu magaw rai wa ai. Mung masa, sut masa hte seng nna tengman ai lam hte seng nna dawdan ai lam hta mung, galaw ai lam hta mung hkawn hkrang (transparency) ai lam nga ra ai. Ja gumhpraw hte seng ai lam hta grau tengman ra ai hkawn hkrang ra ai.

          Tara rapra ai lam hta hpan mali nga ai.

1. Garan gachyan ai hta tara rapra ai (distributive justice)
2. Tara shang ai hku tara rapra ai (legal justice)
3. Galai hkat ai hku tara rapra ai (commutative justice)
4. Shawa tara hte seng ai rapra ai (social justice) ni rai nga ai.

          Garan gachyan ai hta tara rapra ai (distributive justice) gaw shawa wuhpung hta lawm ai masha ni shada matut mahkai ai re. Masha marai shagu gaw wuhpung hpe rapra ai kumhtaw jahkrat jaw ai re.

          Tara ai hku rapra ai (legal justice) gaw wuhpung hta lawm ai masha ni kaw nna shawa hte matut mahkai ai re. Wuhpung hta lawm ai masha shagu hpe shi lu ang ai kumhtaw hpe jaw ai lam re.

          Galai hkat ai tara rapra ai (commutative justice) gaw maren re ai shada lapran matut mahkai ai re: kun rai hpe dut ai wa gaw dai hte htap htuk ai manu jahpu the galai la ai re. Ndai tara gaw mungkan gatlawk matsun ai hte maren kun rai ni hpe shabra ai. Dai ni yawng gaw shawa tara rapra ai (social justice) hpe shabyin ya nga ai.

          Shawa tara rapra na matu shakut ai gaw tara rapra lam lu na matu matut galaw ai re. Tara ai hku rapra ai lam galaw ai gaw, tara upadi hte asuya tara ni bungli galaw lu na hte seng ai. Shawa rapra ai tara gaw shawa hte seng ai lam hpe galaw ya nna mungkan ga a arai ni hpe tara rapra ai hku garan ya ai rai nga ai.

           Masha shagu hta n bung hkat ai lam ni hpe rap shara ya nna, shinggyim masha a sari sadang hpe hkungga ya ai. Grau nna sut masa lam hta masha hpe mung, shanhte madu ai rai ni hpe mung gaman lila lang shama kau ai lam n galaw ai sha, masha yawng rapra sung lang lu na matu shakut ra ai.

 Simsa lam a matu shakut ai hta, tara rapra ai lam hpe hkum tsup ai hku lachyum shapraw ra ai. Grau nna arai ni hpe garan ai lam hta tara rapra ai lam nga ra ai (GS 29). Mungkan gatlawk kaw na arai ni hpe garan ai hta galai hkat ai tara rapra ai hte shading sharai ya ra ai: arai dut ai masha gaw dai arai hte gingdan ai manu jahpu lu la ra ai.    

          Manu dan ai lam ni yawng gaw Karai Kasang kaw npawt gaw hpang ai rai nga ai. Tsawra ai myit n lu ai wa ga, Karai Kasang hpe n lu madu nga ai;  hpa majaw nga yang “Karai Kasang gaw tsaw ra ai myit rai nga ai.” (1 Yh. 4:8). Dai majaw masha ni hpe tsaw ra ai gaw shawa magam bungli yawng a ahkyak madung re. Ngai tsaw ra ai rai jang, ngai tengman na, masha ni a shanglawt hpe hkap la na, tara rapra ai hpe galaw na. Tsaw ra ai gaw tara rapra ai hta grau ai, hpa majaw nga jang, kaga masha hpe shi hte seng ai hpe jaw ai sha n-ga, kaja ai hpe galaw na matu sharawng ai. “Shinggyim masha a sari sadang” ngu ai npawt nhpang manu dan ai lam gaw Karai Kasang anhte hpe tsaw ra ai a npawt nhpang re. Masha marai hkum shagu hpe Karai Kasang gaw shadawn nma hkra tsaw ra ai, Shi a tsaw ra ai hte bung hkra hpan da ai; shing rai, masha hta kadai mung n lu shaw la kau ya ai, sari sadang rawng nga ai. 

          Tsaw ra ai gaw tara rapra ai hta grau ai, hpa majaw nga jang, dai gaw “myit galu ai” hte “sumnung shingdi ai” (1 Kor. 13:4).  Shinggyim masha shawa jasat lu na matu tara rapra ai hta matsan dum ai jat ra ai. Shawa tara rapra ai (social justice) gaw shinggyim masha ni rau sak hkrung na matu rai n hkum tsup nga ai, Tara hku nna rapra ai (legal justice) gaw grau pyi nhkum tsup lu ai, hpa majaw nga jang, gara tara rai timung shinggyim masha shada lapran e kaja ai, myit hpe n lu shapraw ya ai majaw re. Tara hku nna rapra ai (legal justice) gaw shinggyim masha a sari sadang hpe, shut ai mara ni hpe dam jaw nna lailen kaja wa na matu hpaji jaw ai, raitim, shawa tsaw ra ai gaw yawng a matu kaja na hpe atsam marai shapraw ya ai, masha yawng hkum tsup kaja na hpe shabyin ya ai. Ndai hta   matsan dum ai hpe shalawm ai tara rap ra ai hkrang ra ai. Gara hku raitim, tara rap ra ai gaw matsan dum ai n re: npawt nhpang lailen kaja gram ai re. Matsan dum ai hpe gaw hpyi shawn mai ai; tara rapra ai hpe gaw n lu n mai n hpyi lu ai.

Matsun maroi ga ni hpe madat la yu ga.

Shanglawt n nga jang simsa lam n nga ai, tara rapra lam n nga jang shanglawt n nga ai, tsaw ra lam n nga jang tara rapra lam n nga ai. nga nna shinggyim ahkaw ahkang ningbaw wa Dan Assan (b. 1946), tsun shana lai wa sai. 

human rights advocate in Tel Aviv

Mungkan hta masha hkum shagu ra ai hpe jahpring ya lu ai, raitim, masha hkum shagu a lawhpa ai myit hpe gaw n jahpring ya lu ai. nga nna India mung dan ningbaw wa Mahatma Gandhi (1869-1948), Tsun shana lai wa sai.

Indian politician

Lama wa mungkan ga hpe tsaw ra ai myit hte uphkang jang, masat tara ni n nga ra na re. nga nna  Aristotle tsun shana lai wa sai.  Nichomachean Ethics III, 7

Karai Kasang anhte hpe tsaw ra ai gaw anhte tsaw ra na zawn re ai majaw n re, Shi gaw tsaw ra ai wa re ai majaw re. nga nna  C.S. Lewis (1868-1963), tsun shana lai wa sai.  novelist, essayist, and Christian apologist

Tara rapra ai gaw masha shagu hpe shi lu ang ai hpe jaw ai, kaga masha a arai hpe n hpyi ai; yawng rap ra ai lam lu na matu shi myat sha na n myit ai. nga nna San Pra ai St. Ambrose of Milan (339-397), tsun shana laiwa sai…………….

Doctor of the Church

 Nye a Karai Kasang e, Na a dinghpring ai hte ngai hpe tara dara ya e.   Sh. K. 35:24 ngu ai lam ni hpe shana dat lug a ai law.