Shinggyim masha gaw galoi ten kaw nna asak rawng ai masha tai wa ai kun?

Shinggyim masha hpe shangai ai hpang sha masha tai ai nga nna,  masha nkau mi tsun ma ai. Nkau gaw dai hpe n hkap la ai: Shinggyim masha, masha tai ai gaw shi myit yu mang yu nna dawdan lu ai shaloi masha tai wa sai nga nna mung sawn la nga ma ai.

Nkau gaw kanu a hkritung kaw bawnu byin pru wa ai shaloi, shing n rai, marun ma n re ai lam chye ginhka ai shaloi masha tai wa sai nga nna kam  ma ai. Raitim, ndai lam hte seng nna Nawku Hpung sharin shaga ai gaw: shinggyim masha a asak byin hpang wa ai gaw numsha kaw na nli ntsin (ovum) hte lasha kaw na nli ntsin (sperm) gayau mat wa nna amyu mi sha tai mat wa ai shaloi masha tai hpang wa sai nga nna tsun ai.

 Dai zawn myu awng ai hpang hpungtang hpaji hte sa gawn lu ai hte, myit yu mang yu lu ai hte maren kaji htum ai tsang kaw nna shinggyim masha ajet hkum hkum tsup tsup tai sai ngu nna chye lu ai. Dai majaw shi hta shinggyim masha tai na a ahkaw ahkang nga sai. N dai ma gaw masha hpawng hta n-gun kya htum rai nga ai. Garai n shangai ai ma hta mung shi a sari sadang nga ai majaw, ma a sari sadang hpe makawp maga hkungga ya ra ai. (Cf. DP 5.)

          Garai n shangai ai hkritung na ma hta asak rawng ai sari sadang nga ai  ngu ai lam hpe chye madat na matu Bioethics ngu ai lachyum hpe chye da yang grau akyu rawng na re.“Bioethics” ngu ai ga gaw Greek ga bios (asak) ngu ai lachyum rawng nna, ethos (kaja ai lai kyang, htunghking, shaga ai ga) ngu nna lachyum rawng nga ai. Gadun ai hku tsun ga nga jang Asak rawng ai ni yawng hpe gara hku hkungga ra ai, gara hku galaw ya ra ai ngu ai hpe sharin ya ai lam re.

Dai majaw, Bioethics gaw makau grup-yin a tara lailen seng seng ai, dai hta n ga ai, amyu hpan hte shanhte a nga shara ni hte mung seng ai, ndai lam ni yawng hpe sawk sagawn maram yu ai lam rai nga ai. Kaja ai bioethics gaw shinggyim masha a asak hte seng ai kyang lailen lam rai nga ai, shinggyim masha sari sadang hte seng nna tsang ra ai ten, Bioethics gaw grai ahkyak nga ai.

 Masha n kau mi (madu hkum madu sat si mayu ai ni nga ai,  grai machyi sawng ai masha hpe tsi htu sat mayu ai ni nga ai, n dai lam ni hpe gara hku hparan na kun? ngu san san ai ten ni hta Bioethics gaw grai ahkyak nga ai. Mungkan mungdan labau hpe yu dat ai shaloi, Nazi ni gaw National Socialism ngu ai “sak hkrung na n gingdan ai asak” ni ngu ai ga hpe shalat dat nna, shanhte gaw masha asak hkrung na, si na hpe dawdan ya lu ai sara ni nga nna masat la ai ten ngalai wa sai. 

Raitim, shinggyim masha gaw kanu a hkritung kaw nna masha tai sai re majaw kaga shinggyim masha ni zawn ahkaw ahkang lu ra ai. Karai Kasang jaw ai shi a shinggyim masha sari sadang hpe kadai mung n la kau ya lu ai. Asak kaba sai ni, garai n shangai ai ni, daw hten ai ni hpe, tsi hpaji a matu sawk sagawn mayu ai majaw, shinggyim masha a sari sadang hpe n hkungga ya ai tinang kam ai hku galaw mayu ai ni nga ma ai. Dai gaw shut ai lam re, shinggyim masha a asak hpe kadai mung n mai jahten ya ai. Hpa majaw nga jang, shinggyim masha a sari sadang gaw tengman ai mungdan a ahkaw ahkang hte tara masa a jet rai nga ai

          Bioethics hte seng nna ga san law law san nga ma ai, ga shadawn: Grai machyi sawng ai, machyi galu hkam sha ai masha ni, garai n shangai ai hkritung na ma ni, asak grai kaba nna nkung nkang ndum ndam rai mat sai ni hta, hpa manu hpa akyu rawng ai lam nga ai i? nga nna ga san san chye ma ai. Law malawng mung masa tsang kaw nna san nna, shanhte hkrai dawdan kau chye ma ai. Hpaji ningnan ni rai nga ai -  hkritung na ma hpe maram yu ai lam (human embryo research hte stem cell research) hpung ni kaw nna mung, ga san ningnan ni san nga ma ai.

Nawku hpung kaw nna sharin matsun ai gaw,shinggyim masha gaw kanu a hkritung kaw nna masha tai sai re majaw kaga shinggyim masha ni zawn ahkaw ahkang lu ra ai. Karai Kasang jaw ai shi a shinggyim masha sari sadang hpe kadai mung n la kau ya lu ai. Asak kaba sai ni, garai n shangai ai ni, daw hten ai ni hpe, tsi hpaji a matu sawk sagawn mayu ai majaw, shinggyim masha a sari sadang hpe n hkungga ya ai tinang kam ai hku galaw mayu ai lam hpe nawku hpung kaw nna ahkang n jaw ai. Dai gaw shut ai lam re, shinggyim masha a asak hpe kadai mung n mai jahten ya ai. 

N dai magam dap ni hta Hkristan ni shang lawm na rai jang, shinggyim masha hte seng ai, shawa hte seng ai hpaji lam ni hpe atsawm chye chyang kung hpan hkra shakut ra ai.

          Shinggyim masha a ahkaw ahkang hpe jai lang ai masha gaw kalang lata lit magam hpe mung gun la ra ai re. Wa Sarabyin John (23) XXIII Pacem in terris    tsun ai gaw: “Madu a ahkaw ahkang hpe gaw hpyi nna madu a lit hpe gaw lale kau ai, dum pyi n dum ai, daw mi sha hkan shatup ai ni nga ai. Dai ni gaw, lata maga mi hte nta gap nna kaga lata maga mi hte run kau ai hte bung nga ai,” nga ai.

Shinggyim masha marai hkum shagu, masha myu bawsang shagu hte mungdan shagu hku nna, tara rapra na matu ahkaw ahkang nga ai. Mungdan ting hpe dang la nna up sha ai, daw garan kau nna mungdaw kaji ni shatai kau ai, mya sha hkrum ai, grau n-gun ja ai mungdan ni chyup sha ai shaloi, tara rapra ai lam n nga mat ai. Tara hte maren nga jang, mungdan shagu sak hkrung na matu hte shanglawt lu na matu, madu shaga ai ga, htunghking hte manang tai mayu ai mungdan ni hpe ndut ndang lata nna lata gindun lu na matu ahkaw ahkang nga ai. Shinggyim masha a ahkaw ahkang hpe grau tsaw ai mungdan madang de masat da mai ai. Ndai zawn masat ya jang, masha amyu baw shagu hta simsa lam, hkungga lam hte kahkyin gumdin lam hpe lu la mai ai. Ginhpawn mungdan a uphkang masa hku nna mungdan kata e shinggyim masha a ahkaw ahkang hpe nyet kau ai, shing n rai, kaji kadun ai ni hpe dip da ai lam n mai galaw ai.   

          Dai ni na ten hta, du daw sai hkaw ai bungli amyu myu hpe anhte shani shagu mu nga ga ai: masha amyu hpan ting hpe sat ai, majan a majaw mungdan kaw na hprawng ra ai, kawsi hpang gara ai hte dip sha hkrum ai lam ni nga nga ai. Ma ni hpe hpyen lahkawn nna masha sat shangun ai. Mayam shatai ai hkrang nnan pru wa ai. Masha hpe hpaga rai shatai ai, shawa num dap hpaga, nang hpam hpaga ni gaw dollar ri lam hpaga rai tai nna, dai hta mung masa dap ni hte asuya ni mung shang lawm nga ma ai. Dai lam ni a majaw Hkristan ni tinang a shinggyim ahkaw ahkang hpe makawp maga na chyu sha n mai myit nga sai; masha amyu hpan yawng a npawt nhpang ahkaw ahkang ni hpe mung makawp maga nna shagreng na matu bungli galaw ra ai. Dai majaw Nawku Hpung gaw shara yawng hta e mung, aten shagu hta e mung, shinggyim masha a ahkaw ahkang hpe mungkan ting hkap la nna hkan shatup na matu hte hkungga na matu lit nga ai nga nna tsun shadum nga ai.

Hpunau ni dai ni na ten hta mayak mang hkang law la ai majaw mung, anhte shinggyim masha ni kyang lailen myit massa hten za wa ai majaw mung, hkri tung na ma hpe, sat kau ai ni grai law nga sai. Kanu a hkritung hta ma hkum rai wa ai gaw, kanu the kawa a majaw rai nna, kanu kawa ngu ai lit hpe gwi gwi hkap la rag a ai. Hkritung na ma gaw K.K a asak rawng ai ma rai nga ai.

“Ngai nang hpe n nu a hkritung e garai n shachyaw yang pyi, ngai nang hpe chye

nngai; nang garai n shangai yang pyi, ngai nang hpe shachyoi shapra n ngai.”

Yer. 1:5  . .. … . . . .

“Sari sadang” ngu ai ga a lachyum madung gaw: hpa mi galaw tim kanu kawa ni a matu n re sha, shi hkum nan a matu sha galaw ra ai. Shinggyim embryo gaw “shi nan bandung” rai nga ai, propter seipsum existens, arai langai ngai nga ai gaw shi akyu a matu re, nga nna Thomas Aquinas tsun ai, Kant mung shi hte myit hkrum ai.

Robert Spaemann, radio interview, January 27, 2011

By: Ma ma kaba Slyvia Lahpai Seng Tawng