Shang Lawt Lu Ai Masha Ni Byin Na Matu Karai Kasang Gara Hku Garum Ya Nga Ai Kun

Anhte ni “shanglawt lu ai (shr) shalawt hkrum” ai ni tai wa na matu (Gal 5L1) shada da kahpau kanau zawn tsaw ra lu na matu Madu Yesu Hkristu ra sharawng ai. Dai majaw anhte hpang de Chyoi Pra ai Wenyi shangun dat ya ai. Chyoi Pra ai Wenyi gaw anhte hpe mungkan a ahkaw ahkang kaw na lawt lu nna, madu hkrai asan sha nga lu na matu garum ya ai. Karai Kasang hte shing gyim masha ni hpe tsaw ra ai, lit la ai, asak aprat hta nga lu na matu n-gun atsam chyeju mung jaw ya nga ai.   [1739-1742,1748]

Anhte shinggyim masha ni hta e mara galaw magang, tinang hkum a matu tingkyeng myit rawng wa magang, lawt ai hku n lu galaw magang rai nga ai. Mara galaw hkrup ai shaloi kaja ai lam hpe nlu galaw mat sai, tsawra matsan dum ai bungli hta n-gun kya mat wa sai. Anhte a masin salum de shang wa ai Chyoi Pra ai Wenyi gaw Karai Kasang hte shinggyim masha hpe tsaw ra chye na matu garum ya ai. Anhte gaw Chyoi Pra ai Wenyi a marang e kraw kata hta shanglawt ai maga de woi awn na atsam hpe lu la ga ai, tsaw ra lu na matu masin salum ni hpe hpaw ya ai, grau kaja ai galaw lu na matu anhte hpe jai lang nga ai. -> 120, 310-311                           

  Kaning rai nme law, bai hkrit tsang na matu, mayam a wenyi hpe anhte hkam la ma nit dai n rai; “Aba! Wa e! nga nna jahtau chye ai, yin la ai kasha a wenyi hpe she, nanhte hkam la ma nit dai. Dai Wenyi nan anhte a wenyi hte hkrum nna, anhte Karai Kasang a kashu kasha ni rai nga ga ai hpe, sakse hkam ya ma ai.      Rom 8:15

[291] Masha langai kaw nna shi galaw ai bungli kaja ai, n kaja ai hpe gara hku chye lu na i?

Masha langai gaw shi galaw ai bungli kaja ai, n kaja ai hpe chye ginhka lu ai, hpa majaw nga yang shi hta chye sawn yu lu ai myit, kraw kata kaw nan rawng nga ai. (conscience) ngu ai kraw kata chye sawn ai myit nga ai majaw shi chye ginhka lu ai. [1749-1754, 1757-1758]

Lawu na lam matsun ni gaw kaja ai hte n kaja ai bungli ni hpe ginhka chye lu ai:

(1) Ngai galaw ai lam gaw kaja ra ai; yaw shada ai lam kaja ai hte sha gaw n law ai. Ngai matsan mayan ni hpe gumhpraw jaw na ngu yaw shada nna gumhpraw dum hpe sa  mya na ngu ai gaw n kaja ai. 

(2) Ngai galaw ai bungli gaw, n kaja ai yaw shada lam (myit kaja n rawng) hte galaw ai rai jang kade kaja ai bungli raitim, dai bungli yawng gaw n kaja nga ai. Ga shadawn asak kaba sai gumgai langai hpe shi nta de woi wa ya ai nga nna, dai gumgai a nta de shang nna lagu sha na myit ai rai jang, dai bungli gaw n kaja ai rai nga ai.

(3) Bungli langai ngai hpe galaw ai mabyin masa gaw shi a lit hpe shayawm ya lu ai, raitim galaw dat ai bungli kaja ai, n kaja ai hpe gaw n galai ya lu ai. Lai wa sai ten hta kanu gaw kasha hpe tsaw ra matsan dum ai lam nau n madum ai majaw tinang a kanu hpe kayat ai, ngu ai gaw, tsep kawp n kaja ai rai nga ai. Hpa majaw nga jang kanu gaw tinang hpe shangai shaprat dat ai kanu re.  -> 295-297

” Hkristan matsun maroi ga hta “concience (myit) kraw kata kaw chye ai, ngu ai nga nga ai. Dai gaw Anhte a kraw kata e nga ai Karai Kasang a matu hpaw da ai, Karai Kasang a nsen hpe madat lu ai ngu ai re.... Anhte a kraw kata e aten hta ra ai masa, hpa ra ai hpe lu madat ai, raitim, Hpan Madu a nsen hpe na lu, shing rai, hpa gaw kaja ai, hpa gaw n kaja ai hpe ginhka lu ai.  Pope Benedict XVI, July 24, 2007 ”,

” Shi a kraw kata na nsen gaw masha a shim dik ai kraw kata e nga nga ai. Dai nsen gaw shi hkrai Karai Kasang hte nga nna Shi a nsen gaw sung dik ai kraw kata e katu nga ai.  

Second Vatican Council, GS

[292]  Kaja ai lam byin wa na matu n kaja ai lama ma hpe galaw mai a ni?

N mai ai. Kaja ai lam byin wa na matu n kaja ai lama ma hpe galoi mung n mai galaw ai, ahkang mung n jaw lu ai. Kalang lang kaning n chye di jang grau n kaja ai hpe koi na matu nau n kaja ai hpe hkam sharing ya ra ai ten ni nga ai.  [1755-1756, 1759-1761]

Bandung gaw byin yan lam hpe n sharai ya lu ai. Tinang a dinghku ngwi pyaw na matu num shaw, la shaw bungli n mai galaw ai. Masha a Myu tuk nli hpe tsi mawan a matu chyam dinglik yu ai lam n mai galaw ai. Roi rip hkrum ai masha hpe garum na ngu nna ma sharu kau shangun ai lam n mai galaw ai. 

Masha gaw kaja ai hpe ra sharawng jang, kaja ai lam galaw na matu mung ra sharawng ra ai, dai kaja ai lam a matu yubak hkam na jin jin rai ra ai nga nna (Soren Kirgad) ngu ai wa tsun sha sai.        Soren Kierkegaard (1813-1855)

[293]  Karai Kasang gaw hpa majaw anhte hpe “myit katu ai” shing n rai, “katu ai myit”   hkam sha ai myit hpe jaw da ai kun?

Anhte hta myit katu ai ngu ai gaw myit kata hta ja ja hkam sha ai alak mi hkam sha ai lam rai nga ai. Dai gaw jaw ai lam rai nga ai, dai hkam sha ai lam hpe kaja ai de hkan galaw jang kaja nga ai, n kaja ai hpe hkan galaw jang n kaja ai de du mat wa ai. Dai majaw kaja ai hpe galaw nna, n kaja ai hpe koi yen kau ra ga ai. [1762-1766, 1771-1772]

Masha gaw tsaw ra chye ai, n ju n dawng chye ai, pawt singdawng chye ai, yawn chye ai, hkrit tsang chye ai. Ndai myit ni hpe shi a kraw kata e Karai Kasang bang da ya sai. Masha gaw shi a kraw kata e kaja ai hpe ra ai, n kaja ai hpe n ra ai – shi a myit hta n jaw dum ai hpe shi n ra nga ai.

”  N kaja ai n lawm ai sha, kaja ai lam byin wa lu ai, raitim, kaja ai n lawm ai sha n kaja ai lam hpa mung n byin wa ai. nga nna San pra ai  St. Thomas Aquinas tsun shana lai wa sai. (1225-1274) ngu ai lam ni hpe shana dat lu ga ai law.