Media Hpe Jaw Ai Ladat Hte Gara Hku Lang Na

Media hpe jaw ai hku jai lang ai gaw masha shagu a dahkat rai nga ai. Classic mass media (shi laika, radio, TV) hpe, gara gaw ahkyak ai ngu ai lam tinang nan dawdan chye ra ai. Majoi mi yu mada hkap la ai gaw myit n pyaw shangun ai hte wenyi lam hpe akyu n jaw ai. Ndai lam hte seng nna kanu kawa ni, sara ni hte ramma ningbaw ni tsun shadum na lit nga ai.

Shanhte gaw ma kaji ni hte ramma ni a matu media jai lang ai hta kasi kaja madun nna gara gaw kaja ai, akyu jaw ai ngu ai hpe matsun ya ra ai. Digital media hte seng nna bai rai jang, lit nnan langai bai jat wa ai: grau nna social network hte seng jang masha ni dip shapraw ai, shagun ai hpe majoi mi n mai hkap la ai. Nang mung lamang galaw shapraw ai wa (producer) like" jaw ai wa, shing n rai comment jaw ai wa. shing n rai, post message jaw ai wa, blog entry, video, shing n rai, photo online jaw ai wa rai ra ai.

Dai majaw nang hta media galaw shapraw ai wa (producer) hte maren lit nga ai. Media hte seng nna tsun da ai lam nga ai, masha langai gaw, Shi hta Facebook Friends manang 1,000 nga tim shi a matu tatut manang kaja langai mi Pyi n lu ai ni nga ma ai.Unknown Internet gaw sawk sagawn tam la na, kanan (copy) la na hte yu chyai ai shara re. N kaja htum gaw sat ai, ngang gayut ai, data shaw ai shara hte tingkyeng hpung ni a shara re.

Grau lachyum n pru ai gaw lachyum n pru ai wa hprawng ai mungkan re nga nna American sumla hkrung shading BRUCE WILLIS, 2007 ning hta tsun shana lai wa sai. (6. 1955) American film actor, 2007

Anhte Media hpe jai lang ai ni yawng gaw jaw ai hku jai lang chye na matu lit kaba nga nga ai. Shawa matut mahkai rai (Social media) gaw masha ni hpe rau kahkyin ya lu ai, Singga garan mat wa shangun lu nga ai. Media gaw masha ni hpe machye machyang jaw lu ai, shalaw jahtam ya lu ai, n-gun jaw lu ai, raitim n kaja ai lam de mung lam woi shadam ya chye ai.

Anhte hpa galaw ai hpa masing galaw nga ai hpe social network ni gaw shinggyim masha ni hpang de matut mahkai ya ai. Babela a ga amyu myu shai ai hpe sharai ya ai (Npawt. 1:4-8).

Karai Kasang a Wenyi a marang e yawng hpe chye lu ai (Kasa 2:5-I 1).

Dai majaw Ahkyak ai ga manawng gaw "lit la ra ai ngu ai re.Tengman ai hpe chye lu na matu hte shada da tsaw ra lu na matu Karai Kasang a man e lit la ra ai social media a majaw htingbu wa hpe hkap pang shalawm la ai, zawn shang lawm ai htingbu wa a ntsa e mung lit la ra ai.

Ngai hkum nan a ntsa e mung lit la ra ai, hpa majaw nga jang ngai hkum ngai makoi nga na malai masha ni hte matut mahkai nna shanhte a ra ai lam ni n gun jaw hpaji jaw mai nga ai. Digital mungkan hta  shiga htinglet ai ngu ai gaw social network langai a kata hta e masha shada da machye machyang garan kachyan hkat ai.

Galaw shapraw ai wa hte jai lang ai wa a lapran e shai ai nau nnga ai.Matut mahkai ai gaw data shada galai hkat ai sha n-ga. shada garan gachyan hkat ai mung rai nga ai nga nna. Wa sarabyin Benedic (16) gw 2011 ning 45 lang ngu na mungkan matu mahkai n htoi shani shana shabra dat sai. Communications Day. 2011 POPE BENEDICT XVI, Message for the 5th World

Internet hpe akyu jashawn let, jaw ai masa hku matut mahkai ai lam law law galaw lu nga ai. Hti hkum lang ai ladat mungkan (Digital continent) hpe Hkristan ni lu madu la nna Kabu Gara Shiga shana shabra lu hkra jai lang lu ai. Hkristan ni hte seng ai shiga ni hpe online kaw mara mai ai, ndau shana mai ai. Raitim masha ni hpe jahpyak ai, yu kaji ai, mara tam ai, shada myit bra garan shangun ai rai jang, Wa Sarabyin Francis gaw Evangeli gaudium laika hta tsun da ai "Kabu Gara Shiga a kabu hpa gaw masha yawng a matu re: kadai hpe mung n ngam kau da ai. ngu ai shadum ga hte n htan shai nga ai: Ndai lachyum gaw social media hta mung maren sha re: Dai ni Nawku Hpung gaw masha yawng hpang de pru sa wa nna Kabu Gara Shiga hpe hkaw dan na matu grai ahkyak nga ai: Shara shagu, aten shagu, ung ang ai lam n nga ai sha, n htingnut ai sha, n hkrit ai sha hkaw tsun ra ai" (EG 23).nga nna wa Sarabyin Francis tsun shana lai wa sai.

Media hpe maram yu ai shaloi, Kaja ai media lamang hte n kaja ai media lamang ngu ai nga ai. Media gaw shi hkrai shi kaja nga ai, raitim, dai hpe n kaja ai hku jai lang jang n kaja ai lamang tai mat wa ai. Nkau gaw akyu jaw ai, nkau gaw akyu nau n jaw ai. Galoi raitim, madu yaw shada ai hte dai hpe gara hku jai lang na ngu ai hta madung nga ai.

Media hpe jai lang ai shaloi hpa n re ai shiga mung na chye lu ai., hpa lachyum n pru ai majoi mi shapyaw ya ai mung lawm nga ai, akyu rawng ai shiga n re ai. Hpaji hpa mung n lu la ai rai jang. anhte masha hpe shi a tatut prat kaw nna koi yen kau shangun nga ai. Media madu ni gaw media jai lang ai ni a ntsa yin shakap ya chye ai.

Media gaw ya hpang e hpaga tai wa ai. Myit mada lam hpa n nga ai, myit htum nna mungkan ndai kaw na masha ni hpe yen kau shangun ai lam mung byin shangun chye ai. Du daw sai hkaw gasat gala hte nse nsa sumla ni hpe yu na matu masha ni internet yu chye ma ai. Gyin shalat ai ni mung media malawm ningnan hta shalawm nga ma ai, ga sadawn, computer games hte gatlawk tam nna masha ni dai kaw myit manoi mat wa shangun ai mung shut ai lam kaba re. Dai zawn re ai malawm ni a ntsa e ramma ni myit lawm mat wa nna yubak n hkrum na matu masha ni hpe lam madun garum ya ra ai. Matsun maroi ga ni hpe madat la yu ga.

Kadai raitim, madu myit ra ai hku matut mahkai ai media hpe jai lang ai ni gaw shanhte a wenyi hpe jahten shaza shangun ai rai nga ai. Madang nem ai kasi a majaw masha ni hpe hkrit tsang shara shatai ya ai, kaja ai hpe ninghkap nna n kaja ai lam n-gun jaw ai ni hpe koi kau ra ai.

Dai zawn re ai ni a majaw akyu hkam sha ai ni gaw media hpe amyat tam ai ni a matu sha rai mat ai. nga nna Vatican zup hpawng (2) hta shadum ya nga ai. Vatican Council II, Decree Inter mirifica (IM) 9

Media hpe tingkyeng akyu lu na matu n gawn n sawn jai lang ai hpe makawp maga ra ai. Ndai lam hpe teng sha ninghkap ra ai. Gatlawk gaw awmdawm ra ai teng ai, raitim, kyang lailen hte seng nna yaw shada ai lam ni nga ra ai. Shang lawm ai lam, jai lang ai lam jaw ra ai. galaw lajang ya ai magam (service) hte, (plat form) ngu ai shara jaw ai lam ni gaw. shawa yawng kaja na matu hte shinggyim masha bawngring rawt jat na matu arawn alai masat da ra ai.

Shinggyim masha a (ngang ai ) (human sexuality) hpe jahpyak ya ai, grau nna ma kaji ni hpe nse nsa lam madun ya ai dai gaw, lit la ai ni ladu lai tingkyeng myit ai majaw n gawn n sawn jai lang ai nan rai nga ai. Internet hpe mying makoi ai hku jashuk ya ai (cyber-mobbing) hpe mung ninghkap ra ai.

Google, Facebook company zawn re ai ni hpe (mung up asuya) ni hkum nan hkrup mara n gawn n sawn jai lang chye ma ai. Dai majaw, madu hte seng ai lam yawng hpe online hta n mai tsun hpaw dan ai. Smartphone hte sumla (selfie) gayet ai zawn re hpe sadi ra ga ai. N dai zawn jak hpaji Media ni rawt jat wa nga ai majaw, Nawku Hpung gaw media hte rau, Jak hpaji rawt jat ai lam hte rau jaw ai hku akyu jashawn hkawm sa ra nga ai.

Hpungtang hpaji hte jak hpaji ni yawng gaw Karai Kasang jaw da ai chyeju ni rai nga ai. Raitim, rawt jat ai lam shagu gaw bandung jahtum n rai nga ai, ningnan arai shagu mung kaja ai ngu n tsun lu ai. Rawt jat ai lam shagu gaw masha hpe daw jau ai rai kun, yawng a matu kaja ai kun, shinggyim masha a sari sadang hpe n gawn n sawn di kau ai kun? Ngu ai lam hpe maram yu ra ai.

Hpungtang hpaji hte jak hpaji ni hpe gara hku shamyet shanat nga ai ngu ai hpe, jep sagawn yu ra ai. Anhte a makau na digital mungkan a mung masha ai na matu hkum hkrit u. nga nna Wa Sarabyin Francis tsun shana lai wa sai. Ngu ai lam ni hpe shana dat lu ga ai law. POPE FRANCIS, January 23, 2014