Simsa Ai Lam Hte Kahkyin Gumdin Ai Lam

Mungkan ting chyam bra nga ai ladat hta, lamu ga jarit ahkyak ai lam yat yat yawm wa ai, hpa majaw nga yang mungkan gaw grau grau gyip wa nna matut mahkai lam mung aten shagu galaw lu nga ai. Shara shagu chyam bra ai lam hta hkrit shara kaba ni mung nga ai: mungkan shara mi kaw mung masa, shing n rai, sut masa hta manghkang byin jang kaga shara kaw mung gayat hkra wa ai. Garum ningtum ai tara nga ai rai nna, lailen hte seng ai rai jang, mungkan ting hpe garum ya ra ai. Kap wa chye ai ana zinli, shing n rai, masha wunawng wuwa htawt hprawng ai zawn re ai hpe mungkan tsang hku nna hparan ai shaloi, mungkan masha ni kaja ai lam lu la na matu aten galu jaw nna mahtai tam ya ra ai.

Anhte gaw u ni zawn lamu de pyen na matu sharin la sai, panglai ni kaw nga zawn hpungyawt na hpe sharin la sai, raitim, mungkan ga ntsa e kahpu kanau zawn hkawm na matu garai n sharin la nga ai. nga nna  Martin Luther King tsun shana lai wa sai.

Tinang a matu lit la ai gaw shawa yawng a matu lit la ai re. nga nna miwa my sha myit mang hpaji ninghkring Mong Dsi (372-289 B.C.), Chinese philosopher

Dai rai yang shada Kahkyin gumdin ai hpe tatut gara hku hkrang shapraw la na kun? Kahkyin gumdin ai gaw shawa hte seng ai tara hte kyang lailen mung lawm nga ai. (Compendium of Social Doctrine 193). Shawa hte seng ai tara re ai majaw “mara a hkrang” (structure of sin) hpe mung dang kau lu nga ai (SRS 36),  “tsaw ra ai jasat” hpe mung shabyin ya lu ai. Jahtum e kahkyin gumdin ai hpe mung shatai ya ai. Hkan sa ra ai lailen hku nga jang kahkyin gumdin ai ngu ai gaw masha yawng, nga ngwi nga pyaw na matu laksan, akyu pru na hku madi shadaw ai lam re. N-gup ga hte sha matsan dum ai ga ni gaw hpa n garum lu ai; anhte tatut galaw ra ai! “Kahkyin gumdin ai tara kaw na tsun ai gaw ndai prat na num, la ni gaw shanhte hkum nan adaw achyen lawm nga ai shawa a sali wunli lu la ai majaw dai hpe wa ra ai ngu dum chye ra ai” (Compendium of Social Doctrine 195). Shinggyim masha ni shanhte hkrai galaw lu ai lam gaw kaji kajaw sha re ai; shanhte a ji woi ji wa ni hte kaga masha ni a ntsa hta shamyet shanat nga ai gaw grau law nga ma ai. Dai majaw anhte mung, anhte galaw ai bungli hte dawdan ai lam ni hta, du wa na masha ban ni a matu myit ya ra ai.

Masha law law gaw matsan mayan rai nga ai lam hpe grai tsun nga ma ai, raitim, matsan ai masha hpe ga sa shaga ai masha gaw n law ma ai.   

St. Teresa of Calcutta (1910-1997)

          Hkristian hpung masha ni kahkyin gumdin lam hpe hpa majaw hkan shatup ra ai i nga jang Yesu Hkristu hkum nan kahkyin gumdin ai majaw rai nga ai. Yesu daram dai kahkyin gumdin lam hpe kadai mung hkrang n shapraw yu ai. Kawa Karai Kasang gaw shinggyim masha ni hte langai sha kahkyin gumdin nga ai lam hpe Madu Yesu hku nna sakse madun ya sai. Shinggyim masha gaw tinang a hkum tinang n lu hkye la ai. Madu Yesu gaw shinggyim masha ni hpe kahkyin gumdin ra ai ngu ai hpe hkaw tsun ai sha n ga, Shi a asak hpe shinggyim masha ni a matu apnawng ya sai. Ndai zawn tinang a hkum hpe shinggyim masha ni a matu, tsaw ra ai hte kahkyin gumdin ai gaw tsaw dik htum ai Hkristan magam bungli hte kasi kaja nan rai nga ai.    

          Shing rai kaja ai shawa masha ni hpe gawgap na matu shawa tara ni chyu sha nga a kun? N rai nga ai. Hkristan shawa tara gaw, mi kaw nna myit yu mang yu ai hte chye lu ai, yawng mayawng hpe manu shadan ai hte matut mahkai nga ai. Shawa hta e sadi sahka ai prat hte nga lu na matu, kam ging ai shawa prat hta nga lu na matu, manu dan ai lam ni hpe kyem da nna ngai hkum nan hkan sa ra ai. Shawa hte seng ai tara ni gaw shawa hpe hkrang shapraw na matu lam matsun ya ai. Manu shadan ai lam ni yawng gaw masha hte Karai Kasang bung ai lam kaw na pru wa ai. Dai gaw manu dan ai lam madung rai nna masha a sari sadang hte matut nga ai.  

          Manu shadan ai lam hta npawt nhpang masum nga ai. Dai ni gaw tengman ai, shanglawt ai, hte tara rapra ai lam ni rai nga ai. Dai hta n-ga, shinggyim masha a jaw ai asak hkrung lam hta naw jat ra ai lam ni gaw tsaw ra ai hte matsan dum ai lam re. Dai majaw Thomas Aquinas tsun ai: “Matsan dum ai hta tara rapra ai n nga ai gaw zingri ai re; tara rapra lam n nga ai matsan dum ai gaw hten run ai a kanu re.” nga nna tsun da ai.

Shanglawt ai ngu ai lachyum gaw, Shanglawt a majaw masha gaw dusat hta grau nna, lam amyu mi hku Karai Kasang hte shabung da nga ai. Jet ai shanglawt gaw tinang ra ai hpe, kaja ai raitim, n kaja ai raitim, lata la na ngu ai atsam hpe tsun mayu ai n re, dai a malai, kaja ai hpe madaw lata la na atsam hpe ngu ai rai nga ai. Dai hpe shanglawt ai shinggyim masha chyu sha lit la lu ai. Madu hkum nan shanglawt ai gaw masha hpe laklai shangun ai. Shanglawt kata e galaw mai ai hta, marai langai shi a kanbau bungli hte shi a shaga la ai hpe lata la lu ai; shinggyim masha ni gaw sa lu ai, wa lu ai, ndai hpe lata la lu ai shing n rai, ngam kau da lu ai. Ndai gaw shinggyim masha a npawt nhpang ahkaw ahkang rai nna n kaja ai lam n nga jang, dai hpe n mai pat ai. Tsun lu ai shanglawt hte seng jang, shinggyim masha hpe shi a kam sham ai lam, mung masa lam hte htunghking lam hpe ndut ndang tsun na matu ahkang jaw ra ai. Madu a ningmu hpe ndut ndang tsun lu ra ai. Dai hku byin lu na matu tara hkrang hte madi shadaw nna kaga masha ni shagyip shaza kau ai kaw nna makawp maga la ra ai.  

          “Masha kaji a shim lam gaw masha kaba a shim lam hta madung ai; masha kaba a shim lam gaw masha kaji a shim lam hta madung ai. Kaji ai mung, kaba ai mung, munggyi du ni mung, darat ni mung, shada da shamyet shanat hkat ai a marang e shanhte yawng hta kabu gara lam nga lu na re. nga nna, B.C 236 ning hta nga lai wa sai, Miwa mung masa la wa Lu Buwei tsun shana lai wa sai…………..

Lu Buwei (around 300-236 B.C.), Chinese political philosopher

Shinggyim masha hpe jaw ai hta na hkik hkam kaba htum gaw lata la lu ai, shanglawt ai lam re.

SØREN KIERKEGAARD (1813-1855), Danish philosopher

”   Karai Kasang hpe daw jau ai gaw shanglawt ai re.

Lucius Annaeus Seneca (around 4 B.C. - 65 A.D.), Roman politician and philosopher

Ngai myit daw wa ai shaloi ngai dum ai, byin lai wa ai labau dingyang hta tengman ai hte tsaw ra ai lam gaw galoi mung dang ai hpe ngai dum ai. Gumshem ni mung nga lai wa ai, masha sat ai ni mung nga lai wa sai, ningnan e shanhte hpe dang kau lu na zawn n san ai. Raitim, jahtum e gaw, shanhte galoi mung hkrat sum mat ai. Dai hpe galoi mung myit yu u.

Mahatma Gandhi (1869-1948)