Htingkye A Hkam Kaja Lam Akyu

Tsawra ai shiga madat nu wa hpunau ni ndai lamang hta gaw anhte a jinghpaw mung na buga gira ni hta grai law tu nga ai hting kye a hkam kaja lam akyu hte seng nna sawk sagawn hkaja da lu ai lam loi li hpe tsun mayu n ngai re law. Anhte wunpawng myusha ni law malawng gaw hting kye hpe chye ga ai re. Hting kye lap,hting kye ru ni hpe e shat mai shatai sha mai ai zawn lam jahkraw da nna hpa hka lu ai zawn mung tsing lu ya mai nga ai. Ndai hting kye gaw mawng cancer ana n byin hkra makawp maga ya lu ai,mai tsai shangun lu ai shingra tsi hkrung tsi nan mung ding tsi langai re hpe mung chye lu nga ai.

Cancer ana mai tsai lu na matu hting kye ru hpe e htu abraw la shing nrai rin mani shup la nna jen lu ya mai ai.Bai hting kye ru ta lahkyup mi dang hpe hka gawm masum hta na gawm mi sha ngam hkra shadu nna lu ya ai rai yang kraw kata na,pu sin ni hta byin ai ana ahkya hte cancer ana hpe lawan ai hku mai tsai shangun lu ai lam, hkamja lam tsi matsun ni kaw nna chye lu nga ai.

Tinang hta hpa ana ahkya n byin ai raitim hting kye lap,hting kye ru hpe jahkring hkring sha gayau manai sha ya ai gaw mawng cancer ana hpe makawp maga ya lu ai lusha shat mai kaja nan rai nga ai. Bai sin wawp TB ana lu ai masha ni sha ya na mung kaja ai lam tsun da nga ai, hting kye ru hpe shadu lu yang  sin wawp TB ana mai tsai lu ai ,myi n’gun kaja ai nga nna mung tsun da nga ai.Lai wa sai 1784 ning hta Swedish mungdan masha sawk sagawn ning hkring rai nga ai Carl Peter Thunberg kaw nna hting kye a lam hpe No ( 1 ) sawk sagawn tawn da ai re lam chye lu ai.

Hting kye hta lawm ai atsam ni gaw bacteria ana kanu hpe sat lu ai, dat n htuk nna gaya ahprun ai lam hpe ning hkap ya ai, anti-oxidant dat hpring hkra rawng ai, virus ana kanu hpe ning hkap ya ai. Bum ai lam hpe shayawm ya lu ai atsam nga ai hpe mung chye lu ai. Hting kye amyu hpan lahkawng nga ai hpe law malawng chye ma ai. Langai mi gaw Japan mungdan kaw pru ai hting kye amyu hpan mi rai nna, bai langai mi gaw Miwa mungdan kaw pru ai hting kye amyu hpan mi rai nga ai. Miwa mungdan hta tu ai hting kye hpan gaw anhte Myanmar mungdan hta tu ai htingkye hpan hte bung ai hpe mu lu  nga ai.

Hting kye hta e lu sha n gun dat myu hpan ( 19 ) lawm ai hpe mung chye lu ai. Hting kye gaw nsa sa lam ntsa daw hte nsa sa lam lawu daw hta byin chye ai kap bra ana ni hpe tsi shamai ai hta jai lang mai ai. Ndai hting kye hta lawm ai bacteria ana kanu hpe sat lu ai atsam, virus ana kanu hpe dang lu ai atsam hte dat n htuk ai hpe shamai ya lu ai atsam ni nga ai majaw Pneumonia ngu ai sinwawp bum ana, Bronchitis ngu ai sinwawp hku bum ana, Asthma ngu ai sinda chyat jahkru ai ana ni hpe shamai shatsai ya ai hta mung akyu jashawn jai lang mai nga ai re.

Hting kye gaw shat kan hpe hpye wa shangun ai n kaja ai bacteria ana kanu ni hpe sat kau ya lu nna shat kan hpe akyu jaw ai kaja ai bacteria ni hpe shalaw ya ai kaja ai akyu hpe jaw ya lu ai re. Hting kye gaw sin hkamja lam hpe mung grai madi shadaw ya lu ai re majaw gaw, sin bum  B ana kanu, C ana kanu rawng ai masha ni grau nna sha ya ra ai shingra lu sha majing langai rai nga ai. Dai sha n-ga jitdwi sai dwi tsaw ai hpe mung shayawm shamai kau ya lu ai atsam mung shi hta rawng nga ai.

Hting kye sha ai gaw hkum chying n gun hpe shatsaw ya ai re majaw ana kanu ni shang kap bra lawan ai lam hpe ning hkap ya lu ai re. Bai nna hting kye gaw Lymphocyte ngu ai sai hpraw di galaw shapraw ai lam hpe madi shadaw ya lu ai lu sha majing mung rai nga ai. Anti oxidant dat lawm ai shadang grai tsaw ai re majaw cancer n byin wa hkra mung makawp maga ya lu ai re.

Hting kye hpe katsing manai gayau sha ai, soup ntsin hku nna shadu sha ai, jap htu shing nra gangau sha ai, tinang ra ai gara ladat hku nna mung galaw sha mai nga ai re. Hting kye hpe lu sha ai a marang e hkam la mai ai hkam kaja lam akyu ni hpe bai matut tsun ga nga yang matswi rawng ai, hpye ai ningma ni hpe lawan mai shangun ai, lu shut sha shut yang gung shaprai tsi hku nna sha mai ai. Amyu shayi ni n kau mi hta byin chye ai num hkring sai law ding lai ai, sai n ngap hkraw ai hpe  sai ngap ya shangun lu ai sha n-ga, sai n ngap hkraw ai ningma katsing hprap hprap hpe mung lawan sai ngap shangun ai akyu hpe jaw ya lu ai.

Bai nna nrut nra hpe shangang ya lu ai, shat kan kata mawng cancer ana byin wa ai lam hpe tau nau makawp maga ya ai, jit sa lam hta byin ai mang hkang rai nga ai jit hti hti ai, jit sa lam kata ana kanu shang ai lam hpe mung shamai shatsai ya lu ai. Lu shut sha shut nna shing nrai du hkra ladaw katsi kahtet hte n htuk ai a majaw hkum hkrang hta gaya ahprun wa ai hpe mung shamai shatsai ya lu ai re. Sinwawp hta shan lapau gumdin rawng nna rawt kaba wa ai hpe mung lanyan kau ya ai hte ning hkap ya lu ai.

Hting kye hpe tsi mawan hku jai lang mayu ai rai yang gaw a lap hte ru kachyi mi hpe asan sha kashin kau nna lam jahkraw da nhtawm hpa hka zawn rai lani mi gawm mi yawm dik shani shagu man man lu ya ai rai yang lahta e tsun mat wa ai ana ahkya ni n byin na matu tau nau makawp maga ya ai sha n-ga, dai ana ahkya ni byin taw yang mung lawan hkam kaja lawt kawt wa hkra madi shadaw ya ai, n’gun jaw ya ai shingra tsi mawan lu sha majing rai nga ai.

Dai majaw tsawra ai shiga madat nu wa hpunau wunpawng myusha ni e anhte a buga ginra hta grai law tu nga ai ndai hting kye hpe anhte ni majoi mi n-yu shalai kau ga.Bum ga nam kahtawng n kau  hkan hkai sha n ra ai shingra e tu ai hpe di sha lu mai ai shara ni mung law law naw rai nga ai. Di sha na shara n nga ai,nam hte tsan ai masha ni mung tinang a dum nta sun wang,lamu ga man ai shara ni hta hkai tawn da ai rai yang grai law tu lawan ai re majaw tinang  dum nta masha ni di sha na matu sha gaw galoi mung lu mai nga ai.

 Anhte myusha ni a nga pra ginra wunpawng buga hta gaw Karai Kasang hpan tawn da ya ai shingra malu masha,tsi hkrung tsi nan ni grai sawng la ai shaman chyeju hpe hkam la lu ai ni mung rai nga ga ai.Dai hpe manu shadan jai lang chye nna asak galu hkam kaja ai,rawt jat galu kaba ai amyu sha ni anhte tai nga ga ngu garan kachyan ya dat lu ga ai.

By Julia Ja Ing