"KACHIN" ngu ai gara kaw nna byin pru wa ai kun? nang chye nni? (27 October 2018 )

"KACHIN"

Tsawra hkungga ai shiga madat nu wa hpu nau ni, Internet lam yan hta na mu hti hka ja la lu ai "KACHIN" ngu ai gara kaw nna byin pru wa ai kun? nang chye nni?  ngu ai gin lam hpe tsun dan mayu nngai.

          Nu Wa ni, Daini anhte Jinghpaw Wunpawng Amyu sha ni ( Kachin ) nga ai nsen na ai kaw nna gaw, tinang hpe tsun ai re ngu ai hpe chye lu nga ai. Raitim ndai aten du hkra, (Kachin) ngu ai tinang hpe kadai shamying ya ai kaning rai nna anhte Jinghpaw wunpawng Sha ni ( Kachin) ngu ai byin wa ai lam hpe atsawm n hkaja ai gaw, shaning kade law tim tinang jawn nga ai gumra Ayi Ala re ai kun, nchye ai jawn tik tik, re ai hte bung nga ai.

          Laiwa sai, 2001 - 2002 ning January shata na Jinghpaw Wunpawng Hkumra Manau hta pyi, Jinghpaw ngu ai mying hpe di kau nna, (Kachin) Wunpawng Hkumra Manau ngu, nga ai ni pyi, nga wa sai. Raitim (Kachin) ngu ai, Gara kaw nna byin ai hpe kadai hkrak nchye sagawn, nchye tsun ai, wam wam dam dam nga, tsun garu ai hkrai rai nga ai.

          Kaja nga yang ( Kachin ) ngu ai shingteng amying gaw, Moi anhte Jinghpaw Wunpawng Sha ni, Malihku Majoi, Hkranghku Majoi, Chyaihku Majoi, ban hte ban shara hte shara yu hkrat wa ai shaloi, Jiwoi jiwa ni shamying dat ai (Kachin) nre. Ndai (Kachin) hte seng nna, Sara kaba, (Tigent field) ka ai laika hta mung, wam wam dam dam nga, ka da ai hpe sha mu lu ai. Sara Zau Tu tsun ai Sara Kaba,(Kencriade) wa Kahkyeng ni the hkrum ai nga ai daram sha chye lu ai.

          Dai hpang Rev; Maran Yaw bai ka ai laika hta mung ( Kachin) ngu ai gaw, Mahkri ka, nga ai, tsun ai kaw nna zawn zawn, wam wam dam dam hku sha ka da ai hpe mu lu ai. Bai nkau mi gaw Myen Hpunau ni e ka manawt mayu ai amyu ni ngu ai kaw nna (Kachin) ngu ai re, nga nna mung, Ga uli ulam chyu tsun ma ai. Gara mung nteng ai. 1952 ning hta Myitkyina Manau kaw, Myen nkau mi Manau pa e ( Kachin) nga ai gaw, hpa lachyum re ni? nga san ma ai. Ya laika ka ai wa gaw loi loi hte (K) ngu, ka mayu, manawt mayu ai amyu re ngu tsun dat ai. Dai kaw nna, ka mayu ai amyu ni re da, nga wa masai. Kaja wa nga yang laika ka, ai wa tsun ai mung njaw ai. Myen wa san ai hpe, htai na matu, tsawm daw tsun dat ai sha re. Moi prat nna Jinghpaw ni hpe shamying ya ai mying mung nre.

          Kaja wa hkrak teng ai hku nna labau gaw, lawu na hte maren re. Moi shawng de English Asuya wa gaw, Lawu Myen mung hpe kasat up lu ai hpang, 1837 ning e Lahta Myen mung hpe mung, matut kasat dang kau lu ai lam hpe chye lu ai. Dai shaning hta sha, lahta Myen mung Mandalay (In-wa kaw) English (Special commissionor) Du kaba langai dung nna Up sai lam chye lu ai.

          Dai shaning jang, lahta Myen mung de Du kaba(special commission) wa gaw, shi lawu na Wundawk madang nga ai Duwa hpe Mandlay kaw nna lahta myen mung de kaning re ai masha ni nga ma ai kun? nga yang shanhte hpe kaning di up yang mai na kun? chye na matu, hkaja na matu, shangun dat wu ai.

          Dai English Duwa hpe makawp maga ya na matu,English  Capt Du kaba langai hte Hpyen ma latsa shalawm dat ya wu ai. Dai aten hta American Sasana Sara kaba ( Kencrieke,) ngu ai wa mung Mandlay e du taw nga sai. Shi mung English Mung Du ni Myen mung Dingdung ( North most of Burma) de lung jang, shi mung hkan nang mayu ai lam hpe (Special commissionor) English Du kaba wa hpe tang shawn wu ai. Dai ten hta Sasana Sara Kaba ni hte English Asuya gaw lata matut galaw nga ai majaw, Sara Kaba (Kencrieke) hpe hkan nang na ahkang jaw mu ai.

          English Asuya wundawk madang Duwa hte Hpyen Hpung ni, Jinghpaw mung Manmaw de Hkalam sanghpaw li hte lung wa yang Manmaw makau e Kahkyeng ngu ai amyu ni the, shawng nnan hkrum ma ai. Nanhte kadai law? ngu English Du ni san yu yang anhte gaw Kahkyeng ni rai ga ai ngu htan tsun ma ai. Dai Kahkyeng ni gaw, grai sumnung myit-su ai ni re hpe chye jang, hpa n kasat ai sha Jinghku galaw wa masai.

          Dai majaw Kahkyeng ni hte kasat nra mat ai hta n-ga, Kahkyen ni a galaw lu galaw sha ai lam, Mare up hkang ai lam, Yi sun hkauna galaw sha ai lam, Hpyen majan kasat ai lam, Numwawn Numla lam, Dum nta gap mare de ai lam amyu myu hpe azin ayang san sagawn la ngut jang, Mandaly Ava de bai nhtang yu wa nna Wundawk Duwa gaw,(Special Commissionor) a Rung de, Kahkyeng ngu ai ni hte shi hkrum nan hkrum sai lam, mabyin masa ma hkra hpe  laika hte tang wu ai.

          Dai shani kaw nna English Asuya Rung de, Kahkyeng ngu ai Jinghpaw ni a mying gaw rawng hpang mat wa sai. Dai hpang English ni gaw lang hte lang Jinghpaw Mung de lung nna, shanhte a mung masa lam ni hpe maden jat mat wa masai. Manmaw, Myitkyina, Sadung, Sama, Kamaing, Danai Hugawng hte Sumpra Bum Putao shara magup lu up sha lu masai. Shara nkau mi hta Jinghpaw ni hte grai kasat nna she lu up ma ai. Gashadawn Sadung, Sama, Laja Maikung, zawn re ai shara ni hta tsam mari she Jinghpaw ni hpe kasat dang lu ma ai.

          Dai hpang 1890 ning hta Kahkyeng ngu ai mying hpe Rung e bungli galaw ai jare ni lata hte shawng ka tawn ai. Kahkyeng ngu ai mying hpe,  hpang de shaning na jang Myi yu kaprau nna ( 53 ) ning na jang she Kahkyen ngu ka da ai hpe, Rung Jare Hpung hte Hpung a lak htak e (Kachin) ngu ka kaprau kau ai kaw nna dai ni du hkra ( Kachin) rai mat ai hpe Inglik Asuya ni ka tawn ai labau hta dai hku rawng nga ai hpe mu lu nga ai.

Hpang e grai na mat wa ai shaloi, (Singhpaw) ni, Chyinghpaw ni, Jinghpaw ni, Maru, Lashi, Gauri, Azi, nga nna amyu myu mying ai lam hpe chye sagawn tim, English Asuya ni a Rung kaw gaw ?Kachin?ngu ai sha,  rawng nga ai re. Dai majaw Jinghpaw ni a lam hte seng nna ( Kachin) ngu ai chyu sha, dai ni du hkra tsun nga ai re nga nna, ?The Kachins? nga ai English laika buk hta mu lu nga ai rai nga ai. Dai gaw (Kachin) ngu byin wa ai lam rai nga mali ai ngu machye machyang lu la u ga matu gam garan ya dat n’ngai law.

Ka lajang ai;    Mama Rose Angeline Maran Nang Doi

                          RVC, Ginjaw Rung, Aung Nan

                          Myitkyina.