Simsa Lam Hte Sawk Sagawn Hpaji

Hpunau ni dai ni na lamang hta, sawk sagawn ai magma the Simsa lam ngu ai lamang hpe jawm madat la yu ga. Dai ni anhte a prat hta, hpungtang hpaji hte, sawk sagawn ai hpaji grai dam lada ai hku awng dang wa nga ai. N hprang hpungtang hpaji hte seng nna mungkan ting hkap la ai tara mali nga ai;

1. Universality – Sawk sagawn ai magam hpe, mungkan ting gara shara kaw raitim, mai jep ai, shadang hte maren galaw ai,

2. Communinalism -Hpungtang hpaji kaw nna pru wa ai mahtai hpe masha yawng jai lang mai ai.

3. Disinterestedness – Sawk sagawn ai wa a tingkyeng sharawng ai lam hpe kau da ra ai.

4. Skepticism – Madu sawk sagawn da lu ai hpe kadai mung san sawk sagawn mai ai. ngu ai lam ni hpe masat da nga ai.

            Hpungtang hpaji a mau hpa rawt jat lam hpe Nawku Hpung kaw nna n gun jaw ai. Hpungtang  hpaji hku nna, Karai Kasang gaw shinggyim masha hpe mau hpa atsam jaw da nga ai hpe kabu gara let hkap la ai. Kalang lang hpungtang hpaji ninghkring ni gaw shanhte dang ai hpaji hta jan nna tsun chye ma ai. Ndai manghkang gaw myit mang yu ai lam n nga ai majaw re, myit masa langai ngai hpe madi shadaw ai majaw re nga nna, Wa Sarabyin Francis tsun shana lai wa sai.

Pope Francis, EG 243

Dai ni na ten hta, hpungtang hpaji kaw na, mu tam sawk sagawn la lu ai hpe n jaw ai hku jai Lang nga ma ai. Ngarai bawm gyin shapraw dat lu ai ten kaw nna, dai ni du hkra hpungtang hpaji hta hkan lang ra ai tara hkrak n masat da ai. Ndai lam hte seng nna asak shim lam (biosecurity) hta rau jawm bawng ban nga ma ai. Tsi mawan rawt jat wa nna shawa a matu akyu pru na lam myit yu ma ai. Raitim, dai hpe asak dingsa ai ni (bio-terrorist ) tara n hkan ai ni mung nga ma ai. Hpa majaw nga jang, hpungtang hpaji kaw nna sawk sagawn lu ai mahtai hpe tingkyeng masha ni a matu hte, shawa masha ni a matu akyu hkam la lu na yaw shada ai re, raitim, yubak jaw mayu ai ni gaw, n jaw ai hku jai lang nga ma ai. Dai gaw karai kasang jaw ai chyeju hpe jahten sharun ai, simsa lam hpe jahten ya ai rai nga ai.

 Bai nna DRUG ngu ai tsi mawan hpe mung galaw shapraw da nna, jahten shaza ai maga hku lang nga ma ai. DRUG ngu ai gaw, (Dual Use Research of Concern)  Maga kahkawng mai kaja akyu jaw na matu sawk sagawn da ai arai (sh) hpaji langai hpe ngu ai rai nga ai. Dai hpaji  gaw, (biosecurity)  asak shim lam hte seng ai machye machyang ni hpe sawk sagawn htuk shapraw ai, hpaji rai nga ai. Masha  a asak, masha a hkam ja lam, makau grupyin, makawp maga lam ni hta  mai kaja ai hku jai lang na matu rai nga ai. Raiti mung kalang lang lapran masha ni gaw, n jaw ai hku jai lang nna, shinggyim masha a hkam kaja lam hte makau grup yin hpe jahten shaza chye ma ai. Sawk sagawn hpaji ninghkring ni hpe mung n jaw ai hku jai lang chye ma ai. Dai hta n ga ya aten mungdan law law hta e, Ana  zinli shabyin ya lu ai ana kanu kaji (Pathogen) htuk shapraw nna, laknak shatai dingsa ai lam, ana shabra ai lam galaw nga ma ai. Dai Gaw simsa ai lam hpe makawp maga na malai jahten sharun ai laknak kaba shatai nga ai. Ndai hpe makawp maga na matu shawng nnan “hpungtang hpaji a shanglawt ahkaw ahkang” hta tara masat da ra ai hpe mungkan ting dum chye ra ai. Hpungtang hpaji ninghkring ni hkum nan sawk sagawn ai hta, hkan ra ai lailen tara ni nga ra ai; hpaji hta chyu sha n mai myit ai. Bai nna mungkan madang hku nna hkang masat da ai tara ni mung nga ra ai. Sawk sagawn ai lam hpe mungdan langai hta chyu sha n mai machyu ai. Sawk sagawn da ai arai hta Hkrit tsang ra ai lam ni mung nga chyalu re. Dai hpe tau nau nna, tsun shana dan ra ai. Dai hpe n tsun dan ai gaw manghkang byin wa jang lit n la ai ngu ai lachyum re.   Masha hpe jahten shaza mayu ai lachyum re.

                        Ga shadawn ya aten hta mungkan ting chyam bra nga ai, Covid ana zinli hte seng nna Miwa mung Wuhan mare kaw nga ai N hprang hpungtang hpaji hte sawk sagawn da ai hpe, kaga mungdan na hpungtang hpaji ninghkring ni sa jep sagawn maram yu na ahkang n lu ma ai. Sawk sagawn da lu ai arai a hkrit tsang ra ai lam ni hpe mung n tsun dan ai, dai gaw manghkang byin wa jang lit n la ai ngu ai, masha hpe jahten shaza tim lit n la ai ngu ai lachyum rai mat wa ai.

Dai gaw, mungkan ting hkan ra ai Nhprang hpungtang hpaji hte seng ai tara N0. 4  Skepticism – Madu sawk sagawn da lu ai arai hpe kadai mung san jep sawk sagawn mai ai, ngu ai tara hpe n hkan ai rai nga ai.

Hpunau ni Simsa lam hpe makawp maga lu na matu  “hpungtang hpaji a shanglawt ahkaw ahkang” hte masat da ai tara ni hpe mungkan ting hkan nang nna  shinggyim masha ni a asak hte, makau grup yin hpe hkye la lu na matu jai lang lu u ga, jawm shakut hpaji jaw la ga ngu shana dat lu ai law.  

[301]    Dai ni nhprang hpungtang hpaji hta kaning re ai lailen ni hpe mu lu a ta?

[302]    Hpungtang hpaji kaw na mu tam ai hpe n jaw ai hku mai lang a ni?

[303]    DURC ngu ai gaw hpa rai ta?

[304]    Ana shabyin chye ai arai kanu kaji (pathogen) ni hpe laknak shatai nna, dingsa ai lam shabra ai hpe gara hku makawp maga lu na ta?